Despotizm ve Agatokles

Despotizm; bir kişi, bir grup veya otokrasi tarafından mutlak siyasi bir güç ile hüküm edilen ve tek bir idari otoriteye sahip hükümet biçimi[1] şeklinde evrensel olarak tanımlanabilir. Daha klasik ve net bir tanımı ise bir şahsın idare ettiği devlettir.

Despot sözcüğü Yunanca “despotes” sözcüğünden gelmedir ve “güce sahip kişi” anlamına gelir. Mısır firavunları tarihte despotluk tanımına uyan klasik figürlerdendir. Aynı bunun gibi Çin, Roma, Bizans hükümdarları tarih yazımında klasik despot örnekleri olarak verilir.

Ama ben özellikle Machiavelli, Bertrand Russell ve Diodorus Sicilus gibi insanların bahsettiği ve daha özel bir örnek olan Agatokles’ten bahsedeceğim.

Bertrand Russell, Agatokles hakkında şöyle diyor: “Yalın iktidarı tanımlamak için despot bir hükümdar olan Agatoklesten daha iyi bir örnek bilmiyorum”[2]

    Peki Agatokles kimdir? MÖ 360-MÖ 289 yılları arasında yaşamış Yunan, Sicilya vatandaşıdır. Siraküza’da (Syracuse) egemen olma çabaları nedeniyle sürgüne yollanmıştır. Yetenekli bir askerdir. Hayatı boyunca siyasi karşıtlarına katliam yapmıştır. Yaklaşık 10.000 Siraküzalıyı katletmiştir.[3]

    Kendine mutlak bir güç elde etmek isteyen Agatokles, Siraküza Senatosu tarafından sürgüne yollandıktan sonra kendine bir ordu toplayarak Siraküza’ya saldırmıştı. Agatokles o kadar başarılı olmuştur ki Siraküza yönetimi onunla bir antlaşma imzalamak zorunda kalıp Siraküza’ya girmesine izin vermiştir. Bunun karşılığı olarak Agatokles ise demokrasiye karşı bir şey yapmayacağına dair yemin etmiştir.

    Agatokles zenginlere karşı yoksulların tarafını tuttuğunu belirtmiştir. Kendisine komplo kurulduğunu iddia edip askerleri ayaklandırmış ve 40 tane zengini öldürtmüştür. Sivil halkı ise kılıçtan geçirtmiştir. Suçu yine zenginlere atıp monarşi yanlılarını temizleyeceğini söylemiş, görevini bırakacağını ve kendi hayatını süreceğini belirtmiş fakat öyle olmamıştır.

    O zamanlar Siraküza’nın en büyük rakibi bir başka Sicilya Sitesi olan Kartacalılar (Ancient Carthage) ile kavgalıdır. Kartacalılar Siraküza’yı kuşatıp ele geçirince Agatokles ordusuyla birlikte gemilerle Afrika’ya kaçmıştır. Orada da askeri zaferler kazanan Agatokles bu sefer Kirene yönetimini kandırıp ordularıyla iş birliği yapmayı teklif etmiş, ordular gelince ise Kirene komutanını öldürtüp orduları emrine almıştır. Bu ordularla yeni topraklar ele geçiren Agatokles, oralarda bulunan sivil halkı kılıçtan geçirmiştir.

Yaşamının sonuna doğru ise Siraküza halkı ayaklanıp Agatokles’in mallarına el koymuş ve onu odun yığınlarına yatırarak yakmıştır.

    Tabii bu kadar caniliğin yanında despotizm tanımına tam anlamıyla uyan Agatokles’in çok kötü bir aileden gelmesi ve tonlarca engele rağmen hükümdar olabilmesi onun aslında yetenekli bir adam olduğunu kanıtlar niteliktedir.

Zaten Niccolo Machiavelli, Agatokles hakkında şöyle söylecektir :

Agatokles’in yaptıklarını ve hayatını inceleyen biri talihe dayanan herhangi bir unsur bulamayacak veya çok az şey bulacaktır. Nitekim daha önce söylediğim gibi, hükümdarlığı başka birinin önayak olmasıyla değil, birçok zorluk ve tehlike atlatarak yükseldiği rütbeleri sayesinde elde etmiş ve sonrasında cesurca ve tehlikeli kararlar alarak elinde tutmuştu. Ancak kendi vatandaşlarını öldürmeyi, dostlara ihanet etmeyi, merhametsiz, inançsız ve dinsiz olmayı da erdem olarak tanımlayamayız: bunlar insana güç kazandırabilir ama şan kazandırmaz. [4]

    Sonuç olarak talihsiz ve kötü bir hayat ile başlayan bir kişinin tabiri caiz ise “tırmalayarak” despot bir hükümdar olduğunu görüyoruz. Oğlundan bile korkan Agatokles, kendi yönetimini bile bırakıp kaçmış, oğlu öldürüldükten sonra gelip yine intikamını alıp başa geçmeyi başarmıştır. Görülecektir ki Agatokles aslında kendi açısından bir dahidir. Zaten bu konuda bazı tarihçiler onun yetenekli ve başarılı bir hükümdar olduğunu söylemektedirler. Ama bu başarısı kan, hile ve sivil katliamlarla doludur. Onun devrinde fakir, borçlu veya rant peşinde insanlar tarafından desteklenmiş olsa bile tarih onu zalim bir despot olarak yazmıştır.

Kaynakça :

[1] = tr.wikipedia.org/wiki/Despotizm

[2] = İktidar s.85 – Bertrand Russell

[3] = Savaş Sözlüğü, George Childs Kohn, Doruk Yayınları

[4] = Hükümdar – Niccholó Machiavelli

5 = Diodorus Sicilius Tarihi