Rumeli Eşkıyalarının Tüfekleri (Tüfek Tarihinden Bir Kesit)

Balkanlar ve Yunanistan’ı kapsayan bu coğrafya çağlardan beri eşkıyasıyla meşhurdur, ki bunlar hep işlemeli, türlü türlü tüfek ve silahla resmedilirler. Peki bu silahların ismi cismi nedir? Bu yazı bunu inceleyecek.

Evvela bu yörenin silahları neden böylesine şekil ve işlemede fark gösteriyordu, ona biraz kafa yoralım. Tehlikeli, kan davalarının, haydudun hasmın bol olduğu bir yer. İnsanlar servetlerini üzerlerinde bulundurmak zorunda oluyorlar. Bu servet de dostları olan silahlara yansıyor.

Kısaca bir nevi şatafat ve silaha saygı belirtme yolu. Yörenin türkülerinde eşkıyalar eğer silahları onlara yardımcı olursa, onları gümüş, altın ile işleyeceğini söylerler. Neyse, işin sosyokültürel ve coğrafi farklarına daha eğilebiliriz ama konudan sapmayalım. Başlayalım.

Osmanlı’da başta ‘ejderdehan’, yani ejder ağızlı namlu popülerken, 17. yüzyıl gibi ‘karanfil’ namlular popülerleşiyor. Bu da Rumeli coğrafyasında ‘karanfilka’ ve ‘kariophili’ olarak anılan tüfeklerin çoğalmasına ve yayılmasına sebep oluyor. 1. Resim Ejderdehan, 2. Karanfil.

İlginçtir, karanfil namlular kaybolduktan sonra bile bu tüfeklerin isimleri aynı kalıyor. Aşağıda Yunanistan’dan bir Kariophili tüfeği. Dipçik şeklinden tanıyabilirsiniz; Arnavut ‘Rasak’ tüfekleri de aynı forma sahiptir, ama Yunan versiyonunda Fransız çakmak sistemi daha yaygın.

‘Roga’, yahut ‘Tancica’, yahut ‘Arnautka’: İsminden de anlayacağınız üzere Arnavutluk’ta yaygın olan bir tüfek. Arnavutça bilmiyorum ancak Roga boynuzlu, Tancica da t-şekilli gibi bir anlama sahipmiş. Silahın şekline bakınca sebebi anlaşılıyor zaten. Genelde gümüş kaplı olurlar.

Şeşhane: Türk kökenli. Adını namlunun biçiminden, namludaki yiv sayısından, yahut dipçiğinin biçiminden aldığı söylenir (yivsiz olanları da yaygın olduğundan ben dipçikten geldiğini düşünüyorum). Diğerlerine nazaran daha ağırdır, gövdesi ahşaptandır, kemikten işleme yaygındır.

Cibuklija: Adını yörede yaygın olan pipo türü olan çubuktan alan, Bosna Hersek ve Sırbistan yörelerinde yaygın olan bir tüfek türü. Aslen İtalya’da ortaya çıktığı düşünülen aşağıya doğru kavisli dipçiğinden ayırt edebilirsiniz. Gövdesi genelde ahşaptan olur.

Dzeferdar: İsmi cevherdar kelimesinin bozulmasından gelen, Balkan tüfeklerinin en popüleri. Sedef işlemeli bu silahlar yörede büyük önem arz ederlerdi: Hersek ceza kanunlarında, eğer ölüme sebep olmuşsanız kan pahası olarak ya bin düka altını yahut bir cevherdar vermeniz gerekti.

Paragun: Adını Bizans’ta popüler bir kumaş olan Paragandama’dan alan bu tüfek, cevherdar tüfek alamayanlar için bir nevi teselli gibi olmalı. Dipçiği başta paragandama, sonraları da kadife ile kaplı olan bu silahlar şaşaalı gözükse de genelde yivsiz, adi namlulara sahiplerdi.