Beynimizdeki Deniz Atı: Hipokampus

Hipokampus Nedir ?

Beynin temporal lobunun iç kısmında yer alan hipokampus, denizatına benzediğinden bu şekilde isimlendirilmiştir.(Yunanca’ da hippocampus=denizatı)

Zaman içerisinde beynin çok merak edilen dolayısıyla çok fazla araştırılan bir bölgesi olmuştur. Anatomik olarak iyi tanımlanmasına karşın fonksiyonları tam anlaşılabilmiş değildir. Beynin filogenetik(evrimsel gelişim açısından) en eski bölümlerinden biridir. Öğrenme süreci, hafıza(özellikle kısa süreli hafıza), uzaysal öğrenme ve yön bulmada rol oynar.  Hipokampus neredeyse tüm duysal uyaranlara(görme, işitme, koku vs.) bir yanıt meydana getirir. Bu çıkan yanıtlar limbik sistemin diğer kısımlarına iletilir dolayısıyla hipokampus hareketlerimizin davranış halini almasını sağlayan limbik sistemin dışa açılan kapısıdır diyebiliriz.

    Alzheimer hastalığında hipokampus beyinde ilk etkilenen bölümlerden biridir. Bu nedenle bu kişilerde hafıza bozuklukları ve yönelim bozukluğu görülür.

 Hafıza

    Hipokampus özellikle kısa süreli hafızada rol oynar. Kısa süreli hafızadaki bilgilerin orta ve uzun süreli hafızaya geçmesini sağlayarak öğrenmede görev alır. Yani hipokampusu hasar görmüş bir kişinin yeni şeyler öğrenmesi çok zordur. Geriye dönük baktığımızda ise anıların etkilendiği görülmüştür. Bu genellikle son birkaç yıla ait hafıza için geçerlidir. Kişi bu durumda son birkaç yıldaki olayları hatırlayamaz. Daha önceki yaşanmışlıkların hatırlanması bilgilerin zamanla hipokampüsten beynin başka kısımlara aktarılmasıyla açıklanabilir.

Navigasyon

    Deney hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalar sonucunda hipokampuste yer hafızasını taşıyan nöronlar olduğu ve bunların hayvanın bildik bir yerden geçerken aktive olduğu görülmüştür. İnsanlarda yapılan çalışmada da kişi bir yeri bulmaya çalışırken hipokampusunun aktif çalıştığı görülmüştür. Bunun ilginç bir örneği olarak, Londra’daki taksi şoförleri işe başlamadan sıkı bir testten geçerler ve kendilerinden pek çok yeri ve aralarındaki en kısa yolları bilmeleri istenir. London College Üniversitesi’nde yapılan araştırmada taksi şoförlerinin hipokampuslerinin ilgili kısımlarının daha büyük olduğu, şoför deneyimi arttıkça bu büyüklüğün de daha fazlalaştığı saptanmıştır.¹

Duygulanım ve Papez devresi

    Hipokampuste başlayıp yine burada sonlanan beynin üst ve alt kısımları arasındaki hayali bir devredir. Beynin bu şekilde duyguları kontrol edildiği düşünülür. Günümüzde hala bu düşünce geçerliliğini korur. Duyusal uyaranlarla uyarılan hipokampus bu devrede limbik sistemin diğer bölümlerini uyardığı görülür. Hipokampus hipotalamusu etkileyerek bazı emosyonların dışa vurulması sırasında ortaya çıkan otonomik aktivitenin düzenlenmesinden sorumludur.

 Bu devre ayrıca öğrenme ve belleğin(hafızanın) pekiştirilmesinden sorumludur.

    Hipokampus konusunda üzerinde en çok çalışılan hasta Henry Molaison’dur. Bu hastaya 25 Ağustos 1953 tarihinde tedaviye dirençli epilepsi tanısı nedeniyle ünlü bir beyin cerrahı olan William Beecher Scoville tarafından “her iki medial temporal lob rezeksiyonu(bir organ ya da vücut kısmının kısmen çıkarılması)” yapılmıştır. Bu epilepsi nedeniyle yapılan ilk bilateral temporal lobektomi ameliyatı olup daha çok deneysel amaçlı yapılmıştır. Hastanın kalan 55 yıllık ömrü boyunca pür anterograd amnezisi(yakın bellek kaybı, yeni hatıraların uzun süreli belleğe aktarılamaması) olmuştur. Zekâ ve anlık hafıza ise korunmuştur. Hasta 2 Aralık 2008 tarihinde ölmüştür. Ölümünden hemen sonra çekilen 3 Tesla ve 7 Tesla manyetik rezonans incelemesinde çıkarılan beyin bölgelerinin medial temporopolar korteks, piriform korteks, tüm entorinal korteks, peririnal korteksin büyük kısmı ve subikulum, amigdala (dorsal, santral ve medial kısımları hariç), hipokampusun ön bölümü ve dentat girus (posterior baş ve gövde) olduğu anlaşılmıştır.²

Bu konuda Henry Molaison’un hayatını konu alan bir film çekilmiştir. Henüz bende izleyemedim ama en kısa sürede izleyeceğim.

Kaynaklar:

¹Woollett K, Maguire EA: Exploring anterograde associative memory in London taxi drivers. Neuroreport 23(15):885-888, 2012

² İzci Y, Erbaş Y C: Hippocampus: Its Structure and Functions,2015