Radyasyonun zararları, özellikle son dönemde en spekülatif olarak tartışılan konular arasında yer alıyor. Bununla birlikte radyasyon hakkında iddia edilenler, tam anlamıyla doğru olmayabilir. Radyasyon en genel anlamıyla ışınım da yayılım olarak tanımlanır. Işınım ve yayılım ise hemen her türden duruma uyarlanabilir. Yani, genel olarak göle atılan bir taş sonucunda oluşan dalgalar ya da ampulden çıkan ışınlar temel olarak bir yayılım örneğidir. Dolayısıyla radyasyon, en geçerli tanımıyla herhangi bir şeyin yayılması anlamına gelir. Günümüzde çoğunlukla zararlı bir bileşen olarak anılan radyasyon, temel olarak bir eyleme verilen isimdir. Bu eylem, yayılma durumudur. Bu doğrultuda radyasyonun zararları üzerine inceleme yapmak, bilindiğinin aksine insana zarar veren radyoaktiviteden farklıdır. Radyoaktivite ise zararlıdır ve insan sağlığını son derece olumsuz yönde etkileyebilir.
İçindekiler
Radyasyon Nedir?
Radyasyon, bir şeyin dışarıya küçük parçacıklar ya da enerji yoluyla yayılmasıdır. Dışarıya yayılan bu enerji; herhangi bir şekilde insan sağlığına zarar vermeyebilir, insan sağlığını etkilemeyebilir ya da iki durumdan bağımsız olarak sağlık açısından risk oluşturabilir. Radyasyonun keşfi ise tanımından da anlaşılacağı üzere oldukça geçmiş bir döneme uzanır.
Yayılım olarak radyasyon, en az tarih kadar eski bir dönemde keşfedilmiştir. Fakat radyasyonun bir çeşit enerji taşınımı olduğu fikri, günümüzden çok da uzak olmayan bir dönemde bilimin konusu haline geldi. Radyasyonun türlerinin ve enerji taşıdığının keşfi, 18. Yüzyılda güneş üzerine yapılan deneylere dayanır.
Güneş üzerine araştırmalar yapan William Herschel, güneşin ısıtma özelliğine odaklanır. Güneşten gelen farklı renkleri inceleyen Herschel, hangi rengin daha fazla ısı yaydığını araştırır. Bir prizma yardımıyla güneşten gelen ışınları belli bir düzleme kontrollü olarak düşüren Herschel, yerleştirdiği termometreler ile ölçüm yapar.
Herschel, yaptığı testler sonucunda kırmızıdan daha öteye konulan termometrenin daha çok ısındığını keşfeder. Bu keşif, güneşten gelen ışınlar içerisinde insan gözü ile tespit edilemeyen kızılötesi ışınların ilk kez bilim nezdinde ifade edilmesidir. 1850’li yıllarda ise James Clerk-Maxwell, elektromanyetik dalgalar üzerine yaptığı çalışmalarla bu durumu matematiksel olarak kanıtlar.
Radyasyon Türleri
Radyasyonun zararları, yayılımın türleri ile doğrudan ilişkilidir. En nihayetinde açıklandığı gibi radyasyon, bir yayılım durumudur. Işık, ışın, kütleçekim, frekans, dalga, renk gibi bileşenlerin tamamı bir radyasyondur. Dolayısıyla çoğunlukla yaygın olarak bilindiğinin aksine tüm radyasyon türleri, insan ya da genel olarak canlı sağlığını olumsuz yönde etkilemez.
Radyasyon türleri, temel olarak zararlı ve zararlı olmayan şeklinde iki farklı biçimde kategorize edilebilir. Bununla birlikte zararlı ya da zararlı olmayan, fark etmeksizin tüm radyasyon türlerinin canlılar veya insan üzerindeki etkisi, direnç gücüne göre farklılık gösterebilir. Yani, en güçlü ve zararlı radyasyonlardan olan nükleer enerji, insanın direnç seviyesine göre farklı düzeylerde etki gösterir.
Bu en genel anlamıyla direnç gücünün yüksek olması ya da alınan nükleer radyasyonun miktarına göre ortaya çıkacak sağlık açısından zararın farklılık gösterdiğini ifade eder. Radyasyon türlerini günümüzde sağ duyusal olarak ifade edilen iyonlaştırıcı radyasyon çeşitleri üzerinden anlamak da fayda vardır. Bu doğrultuda iyonlaştırıcı radyasyon türleri şu şekildedir:
- X ışını Radyasyonu
- Nötron Radyasyonu
- Beta Radyasyonu
- Gama Radyasyonu
- Alfa Radyasyonu
Tüm bu radyasyon türleri; elektromanyetik spektrum adı verilen ve evrendeki tüm elektromanyetik radyasyonun sınıflandırıldığı ölçütte dalga boyları ve frekanslarına göre belirlenmiştir. Radyasyonun zararları da tam olarak bu noktaya açığa çıkar. En nihayetinde zararlı radyasyonlar, radyoaktivite içerisinde olan maddelerin yaydığı ışınlar nedeniyle ortaya çıkar.
Radyoaktivite Nedir, Radyoaktif Maddeler Nelerdir?
Radyasyonun zararları üzerine inceleme yapmak için radyoaktivite olgusunun ve radyoaktif maddelerin bilinmesi gerekir. Radyoaktivite temel olarak maddenin içerisinde yer alan atomun herhangi bir dışsal etkiden bağımsız olarak elektromanyetik ışımalar yaymasıdır. Radyoaktivite, kendiliğinden oluşabilir ya da dışarıdan etki ile tetiklenebilir.
Radyoaktivitenin günümüzde üç farklı tipte olduğu anlaşılmıştır. Alfa, Beta ve Gama ışımaları, radyoaktivitenin tipleridir. Radyasyonun zararları da tam olarak bu ışımalar ile ortaya çıkar. Bunların dışında da çeşitli radyasyon türleri insan sağlığına zarar verme potansiyeline sahip olmakla birlikte söz konusu ışımalar, radyasyonun zararlarına yönelik tartışmaların merkezindedir.
Radyoaktivite, temel olarak radyoaktif maddeler grubunda bulunan elementlerin kendiliğinden ürettiği bir süreçtir. Dolayısıyla radyoaktif maddeler, insan sağlığını tehdit edebilecek düzeydedir. Bununla birlikte toprak altından çıkarılan hemen her madde de eser düzeyde dahi olsa radyoaktif bileşenler olduğunu söylemek mümkündür.
Fakat bu maddelerde bulunan radyoaktivite, insan sağlığına zarar verebilecek ya da direnci kırabilecek düzeyde radyasyon içermez. Zararlı etkilere sahip olan radyoaktif maddeler genel olarak şu şekilde sıralanabilir:
- Plütonyum
- Uranyum
- Toryum
- Nobelyum
- Neptünyum
- Berkelyum
- Mendelevyum
- Lavrensiyum
- Amerikyum
- Protaktinyum
- Küriyum
Tüm bu element ve maddeler içeriğinde bulunan radyoaktiviteyi kendiliğinden çıkarabilme özelliğine sahiptir. Dolayısıyla insan sağlığını tehdit edebilir.
Nükleer Radyasyon Nedir?
Nükleer radyasyon, radyoaktiviteye sahip olan maddenin nükleer füzyon ya da atomlarının parçalanması yoluyla ortaya çıkan radyasyon türüdür. Nükleer silahlar, atom bombası, nükleer reaktörler tam olarak bu tarz bir radyoaktiviteye ev sahipliği yapar. Bununla birlikte nükleer radyasyon; Gama, Beta ve Alfa radyasyonlarından farklı bir yayılım türü değildir. Nükleer radyasyon ile Beta, Gama ve Alfa ışınları ortaya çıkar.
Radyasyondan Korunma
Radyasyonun zararları, kontrol edilebilir ve direnç gösterilebilir düzeyde radyoaktivite oluşması halinde düşünüldüğü kadar tehlikeli değildir. Bununla birlikte kontrol edilemeyen ve insanın direnç seviyesini aşan radyoaktivite yüklü yayılımlar, insan sağlığına oldukça yıkıcı bir şekilde zarar verir. Radyasyondan korunmaya yönelik çalışmalar ise günümüzde uluslararası geçerliliğe sahip olan uygulamalarla devam ediyor.
Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (UAEK), tarafından yapılan çalışmalarla standardize edilmiş bazı önlemlerin alınmasına karar verilmiş ve belli kriterler ile radyasyondan korunmanın yolları tespit edilmiştir. Ayrıca UAEK tarafından yapılan çalışmalar, sadece insanla sınırlı değildir. Bu çalışmalar, insan başta olmak üzere tüm canlılığın radyoaktivite temelli radyasyondan korunmasını hedeflemektedir.
