4/40 Isfahan Makamı “Dinle” – Dinle Serisi

Serimizin dördüncü durağı Isfahan makamı. Her zamanki gibi ilgilileri için makamının özelliklerinden bahsedelim biraz: Isfahan makamı 

“Türk mûsikisinin en eski makamlarından ısfahan basit ve birleşik olmak üzere iki çeşittir.

Basit Isfahan Makamı. Her bakımdan uşşak ve bayatîye benzemekle birlikte seyir esnasında zaman zaman bu iki makamdan uzaklaşan veya bunlara yaklaşan özellikler taşır. Dizisi, aynen uşşak ve bayatî makamları gibi olup yerindeki uşşak dörtlüsüne nevâ perdesinde bir bûselik beşlisinin eklenmesinden meydana gelir. Nota yazımında donanımına sadece si koma bemolü (segâh) yazılır, gerekli değişiklikler eser içinde gösterilir. Yedeni rast, durağı dügâh, güçlüsü ise bûselik çeşnisiyle makamın yarım kararının yapıldığı nevâ perdesidir.

Makam bayatî makamı gibi inici-çıkıcı seyreder ve bu yönüyle uşşaktan ayrılır. Genişlemesi de aynı şekilde bayatîde olduğu gibi tiz taraftan ve tiz durak muhayyer perdesine getirilen bir kürdî dörtlüsüyle, güçlü üzerinde bulunan bûselik beşlisinin dizi halinde uzatılmasıyla sağlanır. Ancak bu sırada bayatîdeki gibi nevâda hicaz, çârgâhta nikriz çeşnileri pek yapılmaz, bu da makamı bayatîden ayıran bir özelliktir.

Basit ısfahan makamının karakteristik tarafları, seyir esnasında segâh ve acem perdeleri arasında fazlaca gezinilmesi ve segâh perdesinde, uşşak ve bayatî makamlarından daha fazla asma kalışlar yapılmasıdır. Böylece makamın en önemli asma karar perdesinin segâh olduğu ortaya çıkar. Bu ise makama tasavvufî ve lirik karakterli bir nitelik kazandıran önemli bir özelliktir.

Birleşik Isfahan Makamı. Dizisi, basit ısfahan makamı dizisine zaman zaman dügâhta bir rast dörtlüsü eklenmesinden meydana gelir.

Nota yazımında donanımına uşşak-bayatî-basit ısfahan dizilerinde olduğu gibi sadece si için koma bemolü (segâh) yazılır, gerekli değişiklikler eser içerisinde gösterilir. Makamın yedeni rast, durağı dügâh, güçlüsü nevâ olup bu perde üzerinde bûselik çeşnisiyle yarım karar yapılır.

Birleşik ısfahan makamının en önemli asma karar perdesi basit ısfahanda olduğu gibi segâh perdesidir. Seyir sırasında sık sık basit ısfahan dizisine geçileceğinden segâh ve acem perdeleri arasında çokça gezinilecek ve segâhta fazlaca asma kararlar yapılacaktır. Ayrıca zaman zaman dügâh perdesindeki rast dörtlüsü de seyre karışacak ve nazarî olarak dügâh perdesinde rastlı asma kararlar yapılacaktır. Ancak dügâhtaki rast beşlisinin pratik kullanımı, dügâh perdesinde kalıştan ziyade bu dörtlünün seslerinin daha çok re, do#, si, do#, re, do#, re tarzında bir nağme sıralanışı şeklindedir.

Diğer asma kararlar ise çârgâhta çârgâhlı ve rast perdesinde rastlı kalışlardır. Bu makamın oluşmasında önemli bir yeri olan dügâhtaki rast dizisiyle hiçbir zaman karar verilmez, tam karara yine basit ısfahan dizisiyle gidilir. Birleşik ısfahan makamının genişlemesi tiz taraftan ve aynen basit ısfahan makamının genişlemesi gibidir.

İnici-çıkıcı olarak kullanılan birleşik ısfahan makamının seyrine ya basit ısfahan dizisi veya dügâh perdesindeki rast dörtlüsüyle güçlü civarından başlanır. Zaman zaman dügâh perdesinde rast dörtlüsü gösterilerek basit ısfahan dizisinde gezinilir. Bir başka deyişle basit ve birleşik ısfahan dizilerinde birbirine sık sık geçkiler yapacak şekilde dolaşılarak nevâ perdesinde bûselik çeşnisiyle makamın yarım kararı yapılır (bu makamdaki eserlerde sıkça rastlanan nevâda rast beşlisi sadece nevâ makamına bir geçkiden ibarettir). Yine karışık gezinilerek diğer asma kararlar ve gerekiyorsa genişlemiş bölge de gösterildikten sonra, mutlaka basit ısfahan dizisiyle dügâh perdesinde uşşak çeşnili tam karar yapılır.”

Vakit geldi ısfahan makamından gönlümüze değen notalara mana aramaya, bulduklarımı kelimelerle buluşturmaya. Tamburi Cemil Bey ‘in Isfahan saz semaisi ile

“DİNLE” 

Gün ışımaya başladı penceremde, seher vakti farklı bir hâl ile dokundu gönlüme. Geride kalan günler, bugün ve geleceğimiz…  sıralanıyor. Hepsinde ise şimdi gizleniyor. “Dem bu demdir” derken şair bundan dem vuruyor. Ânı güzelleşitiren ve demleyen ise hasret oluyor kimi zaman aşığın gönlüne, kimi zaman ise vuslat. Aşk her dem hem göğün zirvesine sürüklüyor ruhumu hem de yüreğimi durmadan harlanan bir ateşte pişiriyor. Hamlığımın farkında mıyım bilmeden, şikayet etmeden an be an pişiyorum. İnce sızılar hasıl oluyor gönlümde sebebini çözemiyorum. Seviyorum sızılarımı, sızılarımdan ömrüme yayılan bana yol olanı, benimle yol alanı, yoldaş olanı. Seviyorum, bir çift pencereden akan âbları. Suluyorlar sevdamın en halisane dallarını. Öyle bir su ki yangınıma can veriyor, sızılarıma derman oluyor.

Aşka düşmek ne demek ki. Aşıklık bir düşkünlük halimi?

En güzel fedakarlık tohumları aşkla ekiliyor yüreğime, önce benim olanlardan fedakarlık. Ömrümden, gönlümden, fikrimden, ruhumdan. Ardından ise benden fedakarlık. Yahut en çok akıldan fedakarlık. Bilinçsiz bir delilik hali. Böyle bir dönemde bilinçli olmayı kim ister ki. Meczuplup şimdilerde insanların yüzüne bakmadığı bir metâğ eski pazarlarda. Oysa en safiyane fedakarlık gizli altında. Nasip olmaz Meczuplup enaniyet duvarları olana, dünya vurgununa.

AH meczup…

Koşuyorsun da yolun var mı

Seviyorsun da muhatabın var mı

Derdin var da dermanın var mı

Yanıyorsun da suyun var mı

Üşüyorsun da korun var mı

AH meczup

Dalgaların hangi kıyıya vuruyor

Rüzgarının hükmü nerde

Ah’ların var işiten var mı

Her bir ahında neler saklı

AH meczup

Yürüyorsun da yolun var mı

Tohumunu ekecek toprağın var mı

Tebessümüne değecek göz,

Gözüne değecek tebessüm var mı

AH meczup

Hasretin vuslatı nerede saklı

Kışın bahara ermesine ne  kaldı

Gecenin içindeki güne ne vakit varmalı

AH meczup

Zilletin hikmetini bulmalı

Gözle değil gönülle bakmalı

AH meczup

Umudunun dallarına as ahlarını

Gözyaşların ile sula toprağına

Yanan gönlüne ısıt yaprakları

AH meczup

Feda et ki varlığını

Var olasın