Deprem, yer sarsıntısı veya halk arasında daha çok bilinen adıyla zelzele, yer kürede basınç değişikliklerine bağlı olarak gerçekleşen yer hareketidir. Depremin ortaya çıkmasını tetikleyen en önemli bileşen enerjidir. Yerkürenin altı enerji ile doludur. Bu enerji, fay hatları olarak adlandırılan ve belli doğrultularla yerkabuğunun altında uzanan hatlarda ortaya çıkar. Fay hattı üzerindeki yüksek gerilme ve enerji, yerküre üzerine farklı kuvvetlerde sarsıntı şeklinde iletilir. Deprem, insan yaşamının ve doğanın bir gerçeğidir. Dolayısıyla yeteri kadar önlem alınması halinde depremden korkulmamalıdır. Dünya tarihinde birçok büyük deprem yaşanmıştır. Bu depremlerin bir bölümü çok büyük etkiler göstererek milyonlarca insanın ölmesine sebebiyet vermiş, bazıları ise neredeyse hiçbir olumsuzluk yaşatmamıştır. İşte merak edilen tüm detaylarıyla deprem olgusu ve dünyada ölçülmüş en büyük depremler ve etkileri!
İçindekiler
Deprem Nedir?
Deprem ya da bir diğer adıyla seizma, yerküre altında bulunan fay hatlarında biriken enerjinin belli bir süre ve büyüklükle yerküre üzerine iletilmesidir. Sismograf adı verilen sarsıntı ölçen özel bir cihazla ölçülen depremler, farklı büyüklük ve şiddet değerleri ile ifade edilir. Çoğunlukla 3.0 altındaki depremler, aktif fay hattı olan bölgelerde yaygın olarak gerçekleşir ve insanlar tarafından hissedilmez.
3.0 büyüklüğünden daha yüksek depremler ise hissedilebilir düzeydedir. Aynı zamanda bu tarz depremlerin büyüklüğü artıkça yıkıcılığı da aynı oranda artabilir. Buna karşın, zeminin yapısal özelliklerine ve yapıların sağlamlık düzeyine göre değişmek kaydıyla çoğunlukla 7.0 üzerindeki depremler yıkıcı etkidedir.
Deprem Neden Olur?
Fay hatları, yerkabuğunun en üst katmanında bulunur. Dolayısıyla yeryüzüne oldukça yakın bir konumdadır. Bu hatlar gerçekleştirdiği hareketlerle bazı durumlarda yüksek şiddette basınç oluşmasını sağlar. Söz konusu basınç; kırılma, çatlama, sıkışma ya da gerilme biçiminde ortaya çıkar. Tüm bu durumlar, beraberinde ortaya bir enerjinin çıkmasına sebebiyet verir.
Kırık biçiminde olan fay hatlarında ortaya çıkan bu gerilme, basınç ve enerji depremin oluşmasına sebebiyet verir. Depremler, bazı istisnai durumlar dışarıda tutulmakla birlikte çoğunlukla hareketli fay hatlarında ortaya çıkar. Bu fay hatlarının ortak noktası ise coğrafi olarak henüz gelişim aşamasında olan ve soğumamış bölgelerde bulunmasıdır.
Deprem Türleri
Deprem türleri, farklı kaynaklarda farklı şekillerde kategorize ediliyor olsa da temel olarak 3 ana kategori altında incelenebilir. Çöküntü, tektonik ya da volkanik şeklinde üç farklı biçimde kategorize edilebilen deprem türleri, oluş sebeplerine göre belirlenir. Tektonik depremler, tektonik etkilerin bulunduğu alanlarda yerkabuğunun altındaki levhaların kesişim noktalarında ortaya çıkar.
Volkanik depremler ise adından da anlaşılacağı gibi yerkabuğunun altındaki yoğun formdaki ve hareketli lavların enerjisiyle ortaya çıkar. Son olarak çöküntü depremlerin oluşma sebebi ise yerkabuğu altındaki kayaçların erimesine bağlıdır. Bu tarz depremler çoğunlukla yerel düzeydedir ve etki ya da yıkıcılık bakımından diğer türlere göre çok daha düşük etki gösterir.
Deprem ve Tsunami
Deprem kadar kaçınılmaz olan ve önlem alınması gereken bir diğer olgu da tsunamidir. Tsunamiye çoğunlukla depremlerin neden olduğu düşünülüyor olsa da sadece depremler tsunami oluşmasına sebebiyet vermez. Depremden bağımsız olarak bir bölgede tsunami oluşması, kasırgalardan kaynaklanarak da gerçekleşebilir.
Dünyada en sık tsunami gözlemlenen bölge Asya kıtasıdır ve bu doğa olayı da ismini Japonya’dan alır. Tsunami çok büyük boyuttaki dalgaların oluşması şeklinde tanımlanabilir. Deprem nedeniyle tsunami oluşumu, çoğunlukla okyanus kıyılarında ya da açık denizlerde olur. Bununla birlikte kapalı denizlerde de tsunami oluşması olasıdır.
Deprem Sırasında Gözlemlenen Işıklar
Depremlerle birlikte birçok doğa olayı da ortaya çıkabilir. Bununla birlikte deprem öncesinde ya da sonrasında gözlemlenen yoğun ışık yayılımları, birçokları tarafından ürkütücü bir durumdur. Yoğun parlamalar, patlama biçiminde ışık yayılımları şeklinde ortaya çıkan deprem sonrası ışıklar konusunda büyük bir tartışma bulunmaktadır.
Bu tartışmaların bilimsel kanadı söz konusu ışıkların gerçekte olmadığı ve bir şekilde yapay olarak üretildiği biçimindedir. Yani bu görüşe göre deprem anında, öncesinde ya da sonrasında ortaya çıktığı iddia edilen ışıklar, gerçeği yansıtmaz. Ayrıca bu ışıkların nedenine ilişkin de herhangi bir kanıt yoktur. Deprem ışıkları hakkında birçok spekülasyon ve komplo teorisi de bulunuyor.
Dünyada Ölçülmüş En Büyük Depremler
Fay hatlarının hareketli olduğu coğrafyalar, büyük depremlerin gelişimi açısından riskli bölgelerdir. Dünyada ölçülmüş en büyük depremler arasındakilerden bazıları çok büyük trajedilere ve insan kayıplarına neden olmuştur. Bazıları ise çok büyük etki göstermeyerek ciddi insan kayıplarına neden olmamıştır.
1960 Şili Depremi – 9.5
Dünyada ölçülen en büyük deprem 1960 yılında Şili’de gerçekleşmiştir. 22 Mayıs tarihinde gerçekleşen bu deprem sonrasında tsunami oluşmuş ve can ve mal kayıplarının yüksek düzeyde ulaşmasında önemli bir rol oynamıştır. Bu depremin Şili devletine maliyeti 550 milyon dolar düzeyindedir. Deprem ve tsunami nedeniyle 1.655 insan yaşamını yitirmiştir.
1964 Alaska Depremi – 9.2
1964 Alaska depremi, dünyada ölçülmüş en büyük ikinci depremdir. 9.2 büyüklüğünde olan bu deprem, neyse ki ciddi hasara neden olmamıştır. 3 dakika boyunca devam eden deprem sonucunda 128 insan yaşamını yitirdi.
2004 Endonezya Depremi – 9.1
İnsanlık tarihinin en trajik depremlerinden biri 2004 yılında Endonezya’da yaşandı. 9.1 büyüklüğünde ölçülen bu depremin etkisi, tam 10 dakika boyunca devam etti. 21. yüzyılın en büyük doğa olayı olarak tanımlanan bu deprem Asya ve Afrika kıtlarında 40 ülkede hissedildi. 1.7 milyon insanın evsiz kaldığı Endonezya depremi, aynı zamanda 230 bin can kaybına neden oldu.
2011 Japonya Depremi – 9.0
Yerkürenin 24 m altında gerçekleşen 2011 Japonya depremi, 9.0 büyüklüğündedir. Boyları neredeyse 40 metreye kadar ulaşan tsunami dalgalarının oluştuğu bu deprem, 15.900 kişinin yaşamına mâl oldu. Ayrıca deprem sonrasında 2500 küsür kişiden de henüz haber alınamadı.
1952 Rusya Depremi – 9.0
1952 yılındaki Rusya deprem, dünyada ölçülmüş en büyük depremler arasında yer alıyor. 9.0 büyüklüğündeki bu deprem, 1 milyon dolardan fazla maddi hasar oluşturdu. Herhangi bir can kaybının bulunmadığı Rusya depremi, “Pasifik Ateş Çemberi” olarak tanımlanan özel bir alanda meydana geldi.
