İçindekiler
Nepotizm Tanımı
Nepotizm sözcüğü Türk Dil Kurumunda ” Akraba ve yakın arkadaşları kayırma “ şeklinde geçer.[1] Kelimenin kökeni Latince olan “Nepot” sözcüğünden ve İngilizce de ise “Nephew” sözcüğünden geldiği belirtilir. Günümüzde tam anlamıyla akraba ve yakınların ve ya yakın fikirlilerin aynı işe alınması şeklinde kullanılıyor. Kayırmacılık, “iltimas” kavramı ile eş anlamlı olup, bu kavram halk arasında kullanılan “torpil” kavramına karşılık gelmektedir. [2]
Nepotizm’in Kökeni
Nepotizm kavramının kökeni Ortaçağ ve 17. yüzyılın sonlarına kadar uzanır. O dönemlerin Katolik papaları ve psikoposları kendi yakınlarına bir takım pozisyonlar verdikleri için bu kavram oluşmuştur. Papaların “İffetlilik”(Chastity) Yemini olduğundan dolayı bu kişiler evlenmezlerdi ve çocukları bu yüzden olmazdı. Bundan dolayı babadan oğula yetki devredermiş gibi kendi yeğenlerine mevki ve makam verdiler. Aslında Nepotizm kavramının bu yüzden “Nepot, Nephew” kökeninden geldiğini görebiliriz. [3]
Nepotizm ve Sorunlar
Tanıma baktıktan sonra görüyoruz ki nepotist bir açıyla seçilen kişiler ve kadrolar ne yazık ki hiç bir zaman fikir, bilgi ve beceriye göre seçilecek olanlara benzemeyecektir. Bu tarz tavırlar sonucu bir yerlere gelen kişiler hem bilgisiz olacağından işler kötüye gidecek hem de o yeri hakeden kişilerde negatif bir etki bırakacaktır. Temel olan adalet ilkesi zedelenecektir. Bu nedenle nepotizm aynı zamanda kamu yararını da olumsuz etkilemektedir. [4] Daha da ileriye giderek nepotizm, demokrasi ve kurumsallaşmanın önündeki en önemli engellerden birisidir. Bununla birlikte nepotizm bir işletmede aile kavgalarına veya nesiller arası çatışmalara, yeterli ve kaliteli yöneticilerin yetişmemesine, örgütsel bağlılığın zayıflamasına ve bu nedenle insan sermayesinin tükenmesine neden olmaktadır. [5]
Dünyada Nepotist Örnekler
Nepotizm kavramının sadece 3. Dünya ülkelerinde olduğunu zannediyorsanız yanılıyorsunuz demektir. Ben sadece bir Süpergüç olan Amerika’dan örnek vermekle yetineceğim, gerisi sizin araştırmalarınıza, gözlemlerinize ve yüksek değerlendirmelerinize kalmış.
Amerika’dan bildiğiniz Kennedy Ailesinden bu güne kadar bir adet başkanlık, bir adet büyükelçilik, bir adet adalet bakanlığı, 3 adet milletvekilliği ve 3 adet senatörlük koltuğu bulunuyor. [6] Bir başka ünlü aile olan Bush Ailesinin ise iki adet ABD Başkanlığı, bir başkan yardımcılığı, iki eyalet valiliği, bir senatörlük, bir parti ulusal komite başkanlığı, bir adet CIA Başkanlığı ve bir büyükelçilik koltuğu bulunmakta. [7] Clinton Ailesinden ise bir başkanlık, bir valilik, bir senatörlük, ve bir dışişleri başkanlığı bulunuyor. [8]
Ayrıca burada ülkemizdeki liyakat problemlerinden birine örnek vermek gerekiyor. Ülkemizdeki öğretmenler 10 yıl çalıştıklarında maaşlarını %3,8 arttırırken bu oran OECD ülkeleri ortalamasında %30,8 olarak karşımıza çıkıyor. Başarı ve tecrübesine göre mesleklere karşılığını vermediğimiz sürece liyakat sorunu karşımızda olacaktır. Ve bu sorun yetenekli insanların yeteneksizler içerisinde erimesine yol açacak; nepotizmin önü açılacaktır.
Bu Soruna Çözüm
Çözüm liyakat denilen layık olma, yaraşma, yaraşırlık, uygunluk kriterlerine göre bir değerlendirilmeye tabi tutulup her insanın hakettiği yere gelmesidir. Bu böyledir. Çok açık ve nettir. Nepotist tavırlar ancak günü kurtarmaktadır, uzun süreli sorunlara çözüm üretememektedir ve hiçbir zaman üretemeyecektir. Siyasal veya sosyo-kültürel veyahut dini düşünceye göre bir takım ayrıştırmalardan ziyade bilgi, birikim ve yeteneğe göre değerlendirmeler her zaman insan, kamu ve toplum yararına olacaktır.
[1] = Türk Dil Kurumu
[2] = Aktan, 2001: 57, Öz semerci, 2003: 20; Küçük koca oğlu, 2005 :9, Tarhan vd., 2006, 30; Turgut, 2007; Gün türkün, 2008; Çınar, 2009 Erdem Ve Meriç,2012
[4] = Nadler ve Schulman, 2006, Erdem ve Meriç, 2012
[5] = Özler, vd., 2007: 438-439, Karaca oğlu ve Yörük, 2012:47
[6] = Kennedy Family
[7] = Bush Family
[8] = Clinton Family
