Ünlü haritacılar: haritacılığa katkıda bulunan Türk bilim insanları, haritacılık çalışmalarına sunmuş oldukları katkılar ile ön plana çıkan isimleri ifade eder. Kaşgarlı Mahmut, Seydi Ali Reis, Piri Reis olmak üzere birçok isim; haritacılığın gelişebilmesi için önemli adımlar atmıştır. Bu nedenle bu isimlerin her biri, hâlâ haritacılık denildiğinde akıllara gelir.
Çocuk kitabı olarak yazılan fakat yetişkinlerin de beğenisini kazanan “Haritada Kaybolmak” kitabını okurken aklıma geldi ünlü haritacılar. Kitap, çok özel bir konuyu işliyor. Aileleriyle birlikte monoton bir yaşantı içerisinde bulunan Alt Kardeşler Chris ve Francis, bir gün hiç beklemedikleri bir olayla karşılaşır.
İki kardeş sinemadan döndükleri sırada yağan yağmurdan kurtulabilmek için bir dükkana sığınır. Burada yaşadıkları bir olay, hayatlarının değişmesine neden olur. Artık zaman, onlar için normal döngüde akmayacaktır. Fakat bundan kurtulmanın tek bir yolu vardır: Eski bir dünya haritasındaki bilmeceleri çözmek. Harita üzerinde tek tek beliren bilmeceler, spesifik bir yere işaret etmektedir.
Oldukça zorlu bir yolculuğa başlayan iki kardeş, tek çarenin bu bilmeceleri çözmek olduğunu fark ettikleri için haritanın sorduğu bilmeceleri, atlas ve ansiklopedi yardımıyla çözmeye çalışır. Bunu yaparken de aslında dünya üzerinde kısa bir gezintiye başlamışlardır.
Kitapta geçen olaylar, karakterler, mekan ve haritanın işlenişi; haritacılık çalışmalarının önemini bir kere daha anlamamı sağladı. Koskocaman bir dünya üzerinde yer alan her bir nokta nasıl kaydedilmiş olabilir? Kadim zamanlardan beri haritacılık çalışmaları yapıldığı bilindiğine göre dünya üzerinde yer tayini yapmak birçok insanın ilgisini çekmiş olmalı. Peki Türk haritacılığında çalışmalarda bulunan ünlü haritacılar kimler? Bu isimler nasıl ve ne şekilde haritacılık çalışmalarına katkıda bulundu?
İçindekiler
Kaşgarlı Mahmut: Divanü Lügat-it-Türk
Türk haritacılık çalışmaları denildiğinde akıllara gelen isimlerden ilki Kaşgarlı Mahmut. Daha çok edebiyat alanındaki çalışmalarıyla bilinen Kaşgarlı Mahmut, Türkçenin ilk sözlüğü olan Divanü Lügat-it-Türk’ü yazmıştır. Bu kitap, birçok açıdan önemli eserler arasında yer alır. Türkçenin ilk sözlüğü olmasının yanı sıra ilk dil bilgisi kitabı da olan eser, aynı zamanda bir de dünya haritasını bünyesinde barındırır.
Temel olarak Türk dünyasının büyüklüğünü anlatmak için eklenen harita, Türklerin yaptığı ilk harita olarak değerlendirilmektedir. Harita, eserin ilk sayfalarında bulunur. Temel olarak ilgili dönemdeki Türk topluluklarının yaşadıkları bölgeleri gösteren haritada, bazı ulusların yaşadıkları bölgelere de yer verilmiştir. Bu nedenle harita, dünya haritası olarak nitelendirilir.
- yüzyılda yapılan harita her ne kadar haritacılık çalışmalarının ilkel bir örneği olarak kabul edilse de harita, dönemin şartları gözetilerek değerlendirilmelidir. Ünlü haritacılar içerisinde yer alan Kaşgarlı Mahmut haritasında Türk hükümdarlarının oturdukları Balasagun şehrini merkeze almıştır. Bu nedenle haritanın Türk eseri olduğunu belirtmek mümkündür.
Kaşgarlı Mahmut, eserin ilk sayfalarında yer alan haritasında Türklerin yaşadıkları bölgeleri detaylı bir şekilde çizmeye çalışmıştır. Haritanın birçok bakımdan önemli olduğunu söyleyebiliriz. Japonya’nın dünya haritasında ilk defa gösterilmesi, Kaşgarlı Mahmut’un önemini daha da arttırır.
Piri Reis: Kitabı Bahriye
Haritacılığa katkıda bulunan Türk bilim adamları arasında yer alan bir diğer isim Piri Reis. Kitabı Bahriye başta olmak üzere farklı eserleriyle dikkatleri üzerine çeken Piri Reis, haritacılık adına çok önemli çalışmalarda bulunmuştur. Amerika kıtasını gösteren ve günümüze kalan en eski haritalardan biri olan Piri Reis Haritası, 1513 yılında çizilmiştir. Oldukça eski bir harita olmasının yanı sıra oldukça önemli haritalardan bir tanesi olduğunu söylemek mümkün.
Ünlü haritacılar listesinde yer alan Piri Reis haritasında Güney Amerika’nın doğu kıyıları, Avrupa ile Afrika’nın batı kıyılarını çizmiştir. Yapmış olduğu dünya haritasını 1513 yılında tamamlayan Piri Reis, bu haritayı Yavuz Sultan Selim’e takdim etmiştir. Harita 1929 yılında keşfedilmiştir. Topkapı Sarayı’nın müzeye dönüştürülme çalışmaları esnasında keşfedilerek Topkapı Sarayı’na konulan harita, Türk haritacılığının en önemli eserleri arasında yer almaktadır.
Seydi Ali Reis: Miratül Memalik
Seydi Ali Reis haritacılığa katkısı nedir sorusu, ünlü haritacılar listemizdeki bir sonraki isme geçmemizi sağlıyor. Miratül Memalik (Memleketlerin Aynası) adlı eseriyle Türk haritacılığının önemli isimleri arasında yer almayı başaran Seydi Ali Reis, farklı alanlarda çalışmalarda bulunmuştur. Miratül Memalik, coğrafya ve astronominin iç içe olduğu eserlerden bir tanesidir. Seydi Ali Reis, yeryüzünün yuvarlak olduğunu söylemiştir.
Katip Çelebi: Cihannüma
Cihannüma adlı eserin yazarı olan Katip Çelebi, Türk haritacılığına katkıda bulunan bir diğer isim. 1648 yılında yazılmaya başlanan Cihannüma, birçok açıdan önemli bir eserdir. Bu eserin, Türk coğrafya tarihinde bir dönüm noktası olduğu düşünülür. Kitap farklı bölümlerden meydana gelir. İlk bölümünde önsöz yer alır. Ardından sırasıyla yerküre, okyanus, kutup ve kıtalarla ilgili bilgi verilir.
Kitabın ikinci bölümünde ise batıdan doğuya doğru farklı bölgelere odaklanılmıştır. Sırasıyla Endülüs, Bosna, Macaristan ve Rumeli topraklarına odaklanan yazar; birçok konu hakkında bilgilendirmede bulunmuştur. Eser, farklı dillere de çevrilmiştir.
Türk haritacılığına katkıda bulunan ve yukarıda sıralanan isimlerin yanı sıra Matrakçı Nasuh, Ali Macar Reis, Mehmet Aşık, Evliya Çelebi gibi isimler de haritacılık çalışmalarına doğrudan veya dolaylı olarak etkide bulunmuş isimler arasında yer alır. Bu isimler arasında özellikle Evliya Çelebi farklı bir konumda bulunur.
Çünkü birçok ülke ve şehir gezen ve gezdiği pek çok yerle ilgili bilgiler veren Evliya Çelebi, bu bilgileri Seyahatname adlı eserinde okuyucularıyla paylaşmıştır. Seyahatname, Türk edebiyatının en önemli eserleri içerisinde bulunmaktadır. 10 ciltten oluşan bu gezi kitabı, 17. yüzyılda yazılmıştır. Gerçekçi gözlemlerin yanı sıra fantastik ögelerin de bulunduğu kitap, halkın anlayacağı deyimler kullanılarak hazırlanmıştır.
Her bir eser ve bilim insanı, Türk haritacılığına bulundukları katkılar sayesinde haritacılık çalışmalarında kendisine yer bulmaktadır.
