Türkiye’de genel seçimler tarihi, 1946 yılında çok partili sisteme geçilmesiyle başlar. Cumhuriyetin ilanından sonra demokrasi yönetim biçimi benimseyen Türkiye’de çok partili yaşama geçiş dönemi, kısmen zorlayıcı olmuştur. İlk olarak 1924-25 yıllarında Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (TCF) daha sonra ise 1930 yılında; Serbest Cumhuriyet Fırkası, cumhuriyetle tanışan yeni modern Türkiye’de ilk çok partili seçimlerin yapılmasına ilişkin girişimlerdir.
Bununla birlikte Türkiye’de çok partili seçime geçiş aşamasında en önemli rol oynayan parti Nuri Demirağ öncülüğünde kurulan Milli Kalkınma Partisi (MKP) olmuştur. MKP’yi bir yıl aradan sonra Demokrat Parti’nin 1946 yılı genel seçimlerine katılması izlemiş ve daha sonraki süreçte birçok parti, seçimlerde rol alarak Türkiye siyasetinde yer edinmeyi başarmıştır. Türkiye’de genel seçimler tarihi temel olarak dört dönemde incelenebilir. Bu dört dönem: 1946-1957, 1961-1983, 1987-2002 ve 2002-2018 dönemlerinde yapılan seçimlerdir.
İçindekiler
1946-1957 Türkiye’de Genel Seçimler
Türkiye’de genel seçimler tarihi, İkinci Dünya Savaşının etkisiyle başlamış ve 1946 yılında ortaya çıkan demokrasi talepleriyle şekillenmiştir. 1945 yılında Nuri Demirağ öncülüğünde kurulan MKP’yi, eski CHP’li vekiller olan Adnan Menderes ve Celal Bayar’ın önderliğinde ortaya çıkan Demokrat Parti takip etmiştir.
Demokrat Parti ve Milli Kalkınma Partisi, ilk kez katıldıkları 1946 Türkiye Genel Seçimlerinde dikkat çeken bir performans göstermiştir. DP, Celal Bayar öncülüğünde TBMM içerisinde 66 milletvekili ile temsil edilirken, MKP mecliste milletvekili ile temsil edilme imkanı elde edememiştir. 1946 Türkiye Genel Seçimlerinde toplamda 4 bağımsız milletvekili adayı meclise girmeyi başarmıştır.
CHP ise toplamda 395 milletvekili ile mecliste çoğunluğu elde etmiştir. 1946 yılından sonra 1950’de yapılan genel seçimler ise büyük bir sürprize gebedir. Celal Bayar ve Adnan Menderes öncülüğündeki Demokrat Parti 1950 Genel Seçimlerinde; %52,67 oy alarak mecliste 415 milletvekili ile çoğunluğu elde etmiş CHP ise mecliste 60 koltuğa sahip olmuştur. Bu seçimlerde bağımsızlar iki vekille meclise girerken, Millet Partisi bir milletvekiliyle halkı temsil hakkı elde etmiştir.
1954 yılında yapılan seçimler, Türkiye’de genel seçimler tarihi açısından oldukça belirleyici bir profil oluşturmuştur. 1954’te: Demokrat Parti; %57,61 oy oranıyla 502 milletvekili, CHP; %35,35 oy oranıyla 31 milletvekili, CPM ise; %4,85 oy oranıyla 4 milletvekili ile meclise girmeye hak kazanmıştır. Bu dönem bağımsızlar mecliste 3 milletvekili ile temsil edilmiştir.
1957 Türkiye Genel Seçimleri ise yine Demokrat Parti ve Cumhuriyet Halk Partisi arasındaki kıyasıya rekabete gebedir. Bu dönem oy oranını artıran CHP %41,09’la 178, %47,87 ile DP 424, %7,13’le CMP 4 ve %3,38 ile bağımsızlar 4 milletvekilini meclise sokmuştur.
1961-1983 Türkiye’de Genel Seçimler
Türkiye’de genel seçimler tarihi açısından bir diğer kırılma noktası ilse 60’lı yıllardır. 27 Mayıs 1960’taki askeri müdahale, Türkiye’deki seçimlere gölge düşürmüş ve önemli ölçüde seçimler tarihini etkilemiştir. Adnan Menderes ve beraberindeki arkadaşları bu darbe sonucunda idama mahkum edilmiş ve askeri cunta, seçimlerin 1961 yılında yapılacağını duyurmuştur.
1961 yılında yapılan genel seçimlerde: CHP; %36,72 oy oranı ile 173 milletvekili, Adalet Partisi; %34,78 oy oranıyla 158, Cumhuriyet Köylü Millet Partisi; %13,95 oy oranıyla 54, Yeni Türkiye Partisi %13,72 oy oranıyla 65 milletvekiliyle meclise girmiştir. 1961 yılında yapılan seçimleri Türkiye’de genel seçimler tarihi kapsamında 1965 seçimleri izlemiştir.
1965 Türkiye Genel Seçimleri, yine başka bir sürprize gebedir. Bir önceki seçimde çoğunluğu elde eden CHP, bu sefer DP’nin devamı olarak kabul edilen AP’ye çoğunluğu teslim edecektir. Süleyman Demirel öncülüğünde AP, %52,87 oy oranıyla mecliste toplamda 240 milletvekili ile temsil hakkı elde etti.
%28,75 ile İsmet İnönü öncülüğünde CHP 134 milletvekilini meclise sokmayı başardı. Osman Bölükbaşı liderliğindeki Millet Partisi ise %6,26 oy oranıyla 31 milletvekili ile meclise girdi. 1969 Türkiye Genel Seçimlerinde ise tablo çok fazla değişmedi. AP; 256, CHP; 143, Güven Partisi ise 15 milletvekili ile meclise girmeye hak kazandı.
1973 yılında yapılan Türkiye Genel Seçimleri, İsmet İnönü yerine CHP Genel Başkanlığı koltuğunu devralan Bülent Ecevit’in Türk siyasi tarihine girişi açısından önemlidir. Bülent Ecevit liderliğinde CHP 1973 yılında yapılan seçimlerde 183 milletvekili ile mecliste çoğunluğu elde etti. CHP’yi; 149 milletvekili ile AP ve 45 milletvekili ile DP takip etti.
1977 Türkiye Genel Seçimlerinde ise CHP başarısını önemli ölçüde sürdürdü. Bir önceki seçime göre oy oranını %10’dan fazla artıran CHP; %41,38 oy alarak mecliste 213 milletvekiline sahip oldu. Bu seçimlerde Süleyman Demirel öncülüğünde AP; 189, Necmettin Erbakan öncülüğünde Milli Selamet Partisi ise 24 milletvekilini meclise soktu.
1983-2002 Türkiye’de Genel Seçimler
Türkiye’de genel seçimler tarihi açısından bir başka kritik dönemeç ise 1980 yılında yapılan darbe olmuştu. Cunta hükümeti derhal seçim talebinde bulundu ve darbenin ardından 3 yıl sonra, 1983 yılında genel seçimler yapıldı. 1983 Türkiye Genel Seçimlerinde; Anavatan Partisi %45,14, Halkçı Parti; %30,46, Milliyetçi Demokrasi Partisi; %23,26 oy aldı.
Bu seçimden 4 yıl sonra yapılan 1987 Türkiye Genel Seçimlerinde: ANAP; %36,31, SHP; %24,74 ve DYP; 19,13 oy aldı. Bu üç parti 4 yıl boyunca meclisteki konumunu korurken bir sonraki seçimler olan 1991 Türkiye Genel Seçimlerinde de meclisteki partiler değişiklik göstermedi. 1991 seçimlerinde: DYP; %27,03, ANAP; %24,01, SHP; %20,74 ve Refah Partisi-Demokratik Sol Parti ittifakı %18,12 oy olarak meclise girdi.
1995 Türkiye Genel Seçimleri de yine bir başka kırılmanın habercisiydi. Necmettin Erbakan öncülüğünde Refah Parti; %21,38 oy alarak 158 milletvekili ile mecliste çoğunluğu elde etti. Bu seçimlerde: Anavatan Partisi; 132, DYP; 135, DPS; 76, CHP; 49 milletvekili ile mecliste temsil hakkı aldı.
1999 yılındaki genel seçimlerde ise Bülent Ecevit liderliğinde Demokratik Sol Parti, mecliste hükümeti oluşturmakla halk tarafından görevlendirildi. Türkiye’de genel seçimler tarihi açısından bu seçim, son koalisyon hükümetini oluşturması nedeniyle önemlidir. 1999 seçimlerinde meclise: DSP; 136, MHP; 129, Fazilet Partisi; 111, ANAP; 86, DYP; 85 ve bağımsızlar 3 milletvekili soktu.
2002-2018 Türkiye’de Genel Seçimler
Türkiye’de genel seçimler tarihi açısından son dönemdeki en büyük kırılma noktası ise 2002 yılında yapılan seçimlerle ortaya çıktı. Refah Partisi’nden ayrılan; Recep Tayyip Erdoğan, Abdullah Gül ve Bülent Arınç gibi önemli figürler öncülüğünde kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi, girdiği ilk seçimlerde tek başına hükümet yapma yetkisini elde etti.
2002 Türkiye Genel Seçimlerinde: AKP; 363, CHP; 178 ve bağımsızlar; 9 milletvekili ile mecliste temsil edildi. 2007 genel seçimlerinde de aynı başarıyı sürdüren AKP, %46,66 oy alarak 341 milletvekilini TBMM’ye soktu. 2007’de AKP’yi: 112 milletvekili ile CHP ve 71 milletvekili ile Devlet Bahçeli liderliğindeki MHP takip etti.
2011 genel seçimleri de yine Türkiye’de genel seçimler tarihi açısından önemli düzeyde belirleyici oldu. CHP’nin yeni genel başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, partinin oy oranını önemli ölçüde artırmayı başarsa da partiyi iktidara taşıyamadı. 20011 seçimlerinde: AKP; %43,83 oy oranıyla 327, CHP; %25,98 oy oranıyla 135, MHP; %13,01 oy oranıyla 53 milletvekiliyle TBMM’de temsil edildi.
2011’in ardından 4 yıl sonra yapılacak genel seçimler, Türkiye demokrasi tarihi açısından bir başka kırılma noktası olmayı teşkil ediyordu. Tekrar edilen seçimlerin ardından Ahmet Davutoğlu öncülüğünde AKP; %49,49 oy alarak mecliste çoğunluğu tekrardan elde etti. CHP; 25,31 ve MHP;11,90 oy aldı.
Son olarak 2018 yılında yapılan düzenlemeyle birlikte Türkiye’de başkanlık sistemine geçildi ve 2018 yılında yapılan seçimler aynı zamanda başkanın belirlenmesi anlamına geliyordu. Seçime katılan adaylardan AKP Genel Başkanı Recep Tayyip Erdoğan, tüm seçmenlerin %42,49 oyunu alarak Türkiye Cumhuriyeti’nin yeni sistemdeki ilk başkanı oldu.
